Dieta i witaminy w chorobach tarczycy(nadczynność i niedoczynność tarczycy)

Gruczoł tarczowy, tarczyca (łac. glandula thyroidea) jest nieparzystym gruczołem zlokalizowanym w przednio-dolnej części szyi. Zbudowana jest z dwóch płatów połączonych ze sobą cieśnią (niekiedy nazywaną węziną). Sporadycznie w budowie anatomicznej występuje trzeci płat, tzw. piramidowy. Bezpośrednio w sąsiedztwie płatów tarczycy zlokalizowane są znacznie mniejsze przytarczyce. Jej masa jest osobniczo zmienna i waha się w granicach 30-60 g . U kobiet waga gruczołu jest ściśle związana z fazą cyklu miesięcznego. Tarczyca należy do gruczołów wydzielania wewnętrznego i poprzez produkowane hormony –trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) i kalcytoninę – odpowiada u człowieka za metabolizm oraz gospodarkę wapniowo-fosforanową . Unaczynienie w głównej mierze pochodzi od tętnicy tarczowej górnej i dolnej, a spływ prowadzi jednoimiennymi naczyniami żylnymi.

Funkcja tarczycy

Funkcja tarczycy jest kontrolowana poprzez oś podwzgórze-przysadka na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego – dotyczy to trójjodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4). Wydzielanie kalcytoniny jest zależne jedynie od poziomu wapnia w surowicy krwi. Hormony wydzielne przez gruczoł tarczowy są niezbędne w funkcjonowaniu organizmu i pełnią w nim wiele istotnych funkcji. Do ich produkcji konieczny jest jod pozyskiwany przez organizm z pokarmem oraz aminokwasy. W okresie dojrzewania stymulują prawidłowy wzost oraz rozwój organizmu, natomiast u osobników dorosłych odpowiadają za tempo przemiany materii oraz funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, układu krwionośnego oraz termogenezę.

Najczęstsze choroby tarczycy

Schorzenia związane z tym gruczołem stanowią dość poważny problem epidemiologiczny. Szacuje się, że dotyczą one około 7-9% populacji do 60. roku życia i 10-12% po 60. roku życia . Zdecydowanie częściej występują u kobiet. Ze względu na stężenie hormonów produkowanych przez tarczycę możemy rozróżnić nadczynność oraz niedoczynność tego gruczołu. Choroby te mają różne podłoże, wśród których istotną rolę odgrywają dieta (niedoczynność) oraz zbyt wysokie stężenie lub nieprawidłowy metabolizm obwodowy horomonów przez nią produkowanych (nadczynność).

Niedoczynność tarczycy

Choroba ta spowodowana jest przez niskie stężenie hormonów produkowanych przez tarczycę lub ich nieprawidłowy metabolizm w organizmie. Jeżeli niedobór w produkcji hormonów wynika z uszkodzenia samej tarczycy, mówimy o pierwotnej niedoczynności. Jeżeli przyczyną są zaburzenia stymulacji ze strony przysadki, mamy wtedy do czynienia z niedoczynnością wtórną. Czasami rozróżnia się też zaburzenie wynikające z niedostatecznej stymulacji przez podwzgórze – mówimy wtedy o niedoczynności trzeciorzędowej .

Główne przyczyny niedoczynności pierwotnej:

– choroba Hashimoto, czyli przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Dochodzi wtedy do aktywacji przeciwciał przeciwko enzymom występującym w tarczycy,

– częściowe bądź całkowite wycięcie tarczycy,

– uszkodzenia gruczołu tarczowego w wyniku radioterapii z powodu choroby nowotworowej w zakresie głowy i szyi,

– inne zapalenia tarczycy,

– niedobór jodu w diecie.

Główne przyczyny niedoczynności wtórnej:

– uszkodzenia przysadki wynikające z urazu lub nowotworu tej części mózgu,

– sarkoidoza .

Rozpoznanie

W celu stwierdzenia niedoczynności tarczycy należy w pierwszej kolejności oznaczyć stężenie TSH (hormon tyreotropowy), który jest produkowany przez przedni płat przysadki mózgowej. W przypadku gdy jego stężenie jest zbyt wysokie, konieczne jest zbadanie stężenia tyroksyny (badamy jego wolną formę – FT4). Jeżeli podwyższonemu stężeniu TSH towarzyszy niskie stężenie FT4, możemy wówczas rozpoznać niedoczynność pierwotną. W diagnozowaniu istotną rolę odgrywa badanie USG. Umożliwia ono ocenę wielkości oraz echogeniczności narządu, co jest niezwykle pomocne w rozpoznaniu choroby Hashimoto. Z chorobą tą wiąże się obecność immunoglobulin przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) lub przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG). Wysoki poziom anty-TPO w korelacji z obrazem USG świadczy o chorobie na tle autoimmunologicznym (choroba Hashimoto) .

Leczenie

Nieleczona niedoczynność tarczycy prowadzi do szeregu zaburzeń, wśród których najważniejsze to: ospałość, zaparcia, wypadanie włosów, zaburzenia miesiączkowania, spowolnienie przemiany materii, co prowadzi do wzrostu masy ciała. Częstym objawem są również obrzęki. U niektórych pacjentów choroba pojawia się pod postacią stanów depresyjnych. Leczenie w dużej mierze jest farmakologiczne i polega na suplementacji brakujących hormonów, jednak istotną częścią postępowania terapeutycznego jest dieta . Przede wszystkim należy zadbać o wysoki poziom jodu dostarczanego do organizmu. Potrzebujemy około 160 μg. Najlepszym jego źródłem sa ryby, w szczególności:

– dorsz (około 100 μg/100 g),

– łosoś (około 50 μg/100 g),

– makrela (około 45 μg/100 g).

Należy pamiętać, że w wielu krajach joduje się sól kuchenną lub suplementuje się produkty żywnościowe, żeby dostarczyć ten specyficzny pierwiastek do ustroju. Dobrym wyborem będą też wody mineralne, w których obecny jest jod – warto sprawdzić na etykiecie! W krajach skandynawskich jod jest często dodawany do pieczywa, żeby zapobiegać jego niedoborom już od najmłodszych lat (dlatego młodzież, szczególnie płci żeńskiej, nie ma tzw. wola prostego). Poziom tego pierwiastka w organizmie reguluje się także, dodając go do pasz dla zwierząt.

Przy niedoczynności tarczycy powinno się zwracać uwagę na ilość białka w diecie. Dobrze, aby pokrywało 15-20% zapotrzebowania na energię.

Jego zwiększona ilość działa katabolicznie oraz powoduje zakwaszenie organizmu.

Doskonałymi źródłami białka są: chude mięso drobiowe oraz wołowe, jajka, ryby czy wreszcie jogurty i przetwory mleczne (pod warunkiem, że pacjent nie ma nietolerancji laktozy) . Naturalne probiotyki znajdujące się w kiszonkach pomogą wzmocnić florę bakteryjną jelit. Szacuje się, że około 80% wszystkich komórek odpornościowych organizmu znajduje się właśnie w jelitach i to one regulują odpowiedź immunologiczną .

Błonnik pokarmowy niezbędny będzie do walki z zaparaciami. Produkty szczególnie bogate w błonnik to warzywa oraz produkty zbożowe (otręby zbożowe, kasze, niełuskany ryż), a także nasiona roślin strączkowych.

Witamina A – doskonałym jej źródłem są jaja i nabiał oraz tran rybi, podroby. Odpowiada ona za kondycję włosów oraz skóry oraz reguluje wzrost i regenerację komórek, co ma niebagatelne znaczenie przy spowolnionym metabolizmie .

Witamina B₁₂ – jest obecna w produktach pochodzenia zwierzęcego i jej suplementacja jest wskazana przy chorobie Hashimoto. Uczestniczy w wytwarzaniu erytrocytów i pełni ważną rolę w przemianie węglowodanów, białek i tłuszczów. Niektórzy badacze wskazują, że pobudza apetyt .

Pozostałe witaminy z grupy B odpowiedzialne są za prawidłową przemianę węglowodanów, białek i tłuszczów, zatem zaleca się ich suplementowanie przy niedoczynności tarczycy.

Witamina C jest antyoksydantem i ma wpływ na zachowanie potencjału oksydacyjnego w komórce. Oprócz tego odpowiada za syntezę tyrozyny, której niedobór powoduje niedoczynność tarczycy. Wbew powszechnej opinii owoce cytrusowe nie są najlepszym jej źródłem. Dużo większą ilość zawiera nać pietruszki czy czarna porzeczka .

Witamina D pełni kluczową rolę w gospodarce wapniowo-fosforanowej. Należy zwrócić uwagę, że jej niedobór powoduje łamliwość włosów i paznokci, które są jednym z bardziej uciążliwych objawów niedoczynności tarczycy. Pod wpływem światła słonecznego w ludzkiej skórze powstaje aktywna forma tej witaminy . Najlepszymi jej źródłami są tłuste ryby (łosoś, dorsz, tuńczyk, makrela, śledź, węgorz) oraz tran. Inne źródła to: ser, żółtko jaja, wątroba.

Witamina K w organizmie człowieka reguluje procesy krzepnięcia krwi oraz gospodarkę wapniową . W niedoczynności tarczycy jej odpowiednia podaż jest bardzo ważna, jednak należy pamiętać, że produkty, w których jest jej najwięcej (kapusta, brokuły, rzepa), należą do tzw. produktów wolotwórczych, gdyż zawierają siarkocyjany – substancje, które wiążą jod, uniemożliwiając jego przemiany w ustroju. Doskonałym źródłem są natomiast: jaja kurze, ziamniaki oraz awokado.

Witamina E jest bardzo ważnym przeciwutleniaczem, chroni komórki przed wolnymi rodnikami. Przez to uważana jest za „witaminę młodości”. Wzmacnia ścianę naczyń krwionośnych, co odgrywa istotną rolę w ograniczaniu obrzęków, które często towarzyszą niedoczynności gruczołu tarczowego. Doskonałym źródłem są: oleje roślinne, orzechy, migdały.

Mikroelementy – inaczej pierwiastki śladowe – są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka i muszą być dostarczane wraz z pokarmem do ustroju .

Spośród wszystkich pierwiastków śladowych u chorych na niedoczynność tarczycy na szczególną uwagę zasługują trzy z nich:

– żelazo – tyreoperoksydaza, która jest kluczowym enzymem w szlaku syntezy hormonów tarczycy, ma w swojej cząsteczce żelazo. Pierwiastek ten ponadto jest składnikiem hemoglobiny, której poziom bywa obniżony w niedoczynności tarczycy. Wchodzi także w skład innych enzymów, takich jak: peroksydazy, katalazy czy cytochromy . Produkty, które zawierają najwięcej żelaza, to: mięso, wątroba, ryby, żółtko jaja, orzechy, twaróg ,

– selen – atomy selenu wchodzą w skład grupy enzymów o nazwie selenoproteinazy. W ludzkim organizmie jeden z tych enzymów (oksydaza jodotyroninowa) odpowiada za odjodowanie tyroksyny do trójjodotyroniny. Z pierwiastkiem tym od dawna wiązano wielkie nadzieje, jeżeli chodzi o leczenie chorób tarczycy. Niektorzy autorzy wskazują, iż terapia selenem w dawce 80-200 ug powoduje spadek przeciwciał anty-TPO w chorobie Hashimoto; niestety nie przekładało się to na odsetek trwałych remisji.

W 2013 roku ruszyło badanie GRAS, które ma ocenić korzystny wpływ stosowania selenu u chorych z oftalmopatią. Obecnie rekomendowana dawka tego pierwiastka wynosi 55 ug . W warunkach naszego kraju średnie spożycie waha się pomiędzy 35-40 ug. Niezbędne zatem staje się rozszerzenie diety w produkty bogate w ten mikroelement. Selen znajdziemy w: zbożu, mięsie, nabiale, jajach, rybach oraz kiełkach warzyw. Wchłanianie selenu wzmacniają witaminy A, C oraz E ,

– cynk – pierwiastek ten wchodzi w skład białek receptorowych trójjodotyroniny. Jego niedobór uniemożliwia prawidłowe wiązanie tego hormonu. Reguluje także prawidłowe wydzielanie inusliny przez trzustkę oraz stężenie cholesterolu. Źródła: mięso, jaja oraz przetwory mleczne. Istnieją składniki pokarmowe hamujące metabolizm jodu. Zaliczamy do nich siarkocyjany  oraz goitrogeny . Poprzez zaburzenie metabolizmu hormonów prowadzą do przerostu gruczołu tarczowego, czyli tzw. wole. Ich działanie jest tym większe, im mniejsza jest podaż jodu. Występują głównie w roślinach z rodziny krzyżowych: kapuście, jarmużu, kalafiorze, brokułach.

Pamiętać należy, że mleko krów karmionych kiszonkami także zawiera te substancje. Soja ze względu na zawartość genisteiny i deidzeiny także powinna zostać ograniczona w diecie osób chorych na niedoczynność tarczycy. Ze względu na znaczne spożycie siarkocyjanów zawartych w kapuście problem występowania wola znany był już w czasach rzymskich. Legiony przebywające przez długi czas na wojnie były karmione kiszoną kapustą, co przyczyniało się do powstania wola u rzymskich żołnierzy. Wspominają o tym ówcześni kronikarze.

Przy układaniu diety należy pamiętać o niskim indeksie glikemicznym produktów, których będziemy używać!

Warto również wspomnieć o stosowaniu płynu Lugola (rozcieńczona jodyna). Obecnie jest stosowany przez chirurgów w małych dawkach, kilka dni przed zabiegiem chirurgicznym jako przygotowanie do zabiegu tarczycy (zmniejsza unaczynienie tej okolicy). Jednak pacjenci, szczególnie „wychowani” przez internet, a także zwolennicy medycyny naturalnej (przeciwnicy leków) optują za stosowaniem płynu Lugola w leczeniu niedoczynności tarczycy lub jako profilaktyki jodowej. Problem jednak polega na tym, że jest niezwykle trudno ustalić dawkę tego preparatu (kilka kropli, łyżka?).

Nadczynność tarczycy

Choroba spowodowana jest nadmierną produkcją hormonów tarczycy.

Może także być wynikiem leczenia nadmiernymi dawkami hormonów tarczycy lub ich zaburzeń metabolicznych . Charakteryzuje się zwiększonym metabolizmem w organizmie. W jej przebiegu również bardzo istotną rolę odgrywa właściwie zbilansowana dieta.

Główne przyczyny:

– choroba Gravesa i Basedowa – autoimmunologiczne schorzenie będące wynikiem produkcji przez organizm immunoglobulin klasy IgG, które naśladując fizjologiczne działanie hormonu tyreotropowego przysadki (TSH), stymulują gruczoł tarczowy do wytwarzania tyroksyny (T4) oraz trójjodotyroniny. Nadmiar tych hormonów powoduje wystąpienie charakterystycznych objawów klinicznych, takich jak orbitopatia tarczycowa (oftalmopatia) oraz wole miąższowe ,

– wole guzkowe toksyczne – powstaje w wyniku obecności w miąższu tarczycy jednego lub kilku guzków produkujących hormony tarczycy. Są to guzki autonomiczne, tj. będące poza fizjologiczną kontrolą sprzężenia zwrotnego zależego od hormonu tyreotropowego (TSH). Długotrwały przebieg choroby może powodować przemianę złośliwą w guzkach,

– nadczynność idiopatyczna spowodowana nadmiernym zażywaniem hormonów tarczycy – często po zabiegach operacyjnych w obrębie gruczołu tarczowego stosowane sa zbyt wysokie dawki hormonów.

Rozpoznanie

Stawia się je na podstawie podwyższonego stężenia wolnych frakcji tyroksyny (fT4) oraz trójjodotyroniny (fT3) oraz obecności przeciwciał przeciw tyreoperoksydazie (anty-TPO), przeciw tyreoglobulinie (anty-TG) i przeciw receptorom dla TSH (anty-TSHR). Ważny jest także wynik scyntygrafii tarczycy, jej obraz w USG oraz wynik biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej (BCI) (28).

Leczenie

Wśród metod leczenia należy wymienić: podawanie tyreostatyków, subtotalną resekcję tarczycy, leczenie jodem radioaktywnym (główne przeciwwskazanie to ciąża oraz opcja zachodzenia w ciążę przez najbliższe 2 lata), opanowanie objawów towarzyszących (tachykardia, orbitopatia, pobudzenie).

Dieta

Pełni bardzo ważną rolę w postępowaniu u chorych z nadczynnością tarczycy. Ze względu na przyspieszony metabolizm organizm jest w fazie katabolizmu, a co za tym idzie, pacjenci bardzo często zgłaszają się do lekarza z powodu utraty masy ciała. Przy prawidłowej diagnostyce, która skutkuje trafnym rozpoznaniem, niezbędne są leczenie farmakologiczne oraz edukacja chorego odnośnie żywienia – przede wszystkim jego składu, kaloryczności oraz częstotliwości przyjmowania pokarmu.

Główne założenia diety:

1. Zwiększona wartość energetyczna (średnio o ok. 20-25%, czyli 350-500 kcal).

2. Zwiększona podaż białka do ok. 90-100 g – pełnowartościowe białko jest pochodzenia zwierzęcego. Najlepszym źródłem są: mięso kurczaka, indyka, ryby, wołowina oraz jaja. Dobrym wyborem będą także przetwory mleczne pod warunkiem, że pacjent nie cierpi na nietolerancję laktozy.

3. Witaminy A, C, E – nadczynność tarczycy sprzyja powstawaniu wolnych rodników, a wymienione witaminy są jednymi z najskuteczniejszych antyoksydantów. Znajdziemy je w: warzywach, owocach oraz olejach roślinnych. Witamina E ponadto występuje w orzechach i migdałach.

4. Zwiększona podaż wapnia. Wielu lekarzy zapomina, że nadczynność tarczycy powoduje zaburzenia gospodarki wapniowej, a co za tym idzie, predysponuje do powstania osteoporozy. Szczególnie wrażliwe na te zaburzenia są kobiety, które wraz z wiekiem są bardziej narażone na osteoporozę. Dietę należy zatem rozszerzyć o nabiał, białą fasolę czy soję.

5. Należy bezwzględnie unikać napojów energetyzujących, gdyż zawarta w nich kofeina dodatkowo pobudza organizm, co może powodować zaburzenia rytmu serca, kłopoty z koncentracją czy zaburzenia snu.

6. Istotne jest, żeby potrawy były lekkostrawne, a więc należy unikać smażenia czy grillowania. Zamiast tego należy wybrać gotowanie na parze bądź duszenie.

7. Pacjent powinien unikać potraw i produktów wzdymających, tj. kapusty, grochu, bobu.

8. Suplementacja kwasami omega-3 też jest uzasadniona, gdyż substancje te działają protekcyjnie na komórki nerwowe oraz zwiększają odporność organizmu. U pacjentów, u których poziom jodu z powodu chorób towarzyszących lub niewystarczającej jego podaży jest zbyt niski, można wykorzystać inne metody jego suplementacji. Wśród najpopularniejszych należy wyróżnić:

– seanse w grotach solnych (przy założeniu, że stężenie jodu we wdychanym powietrzu jest zgodne z odpowiednimi normami),

– cykliczne pobyty nad Morzem Bałtyckim, gdyż stężenie jodu w strefie nadmorskiej jest wyższe niż w pozostałej części kraju. Wynika to z obecności w Bałtyku alg – morszczynu pęcherzykowatego, który zawiera 0,03-0,2% jodu i zwiększa się jego stężenie we wdychanym powietrzu.

Podsumowanie

Prawidłowo dobrana dieta jest równie istotna co farmakoterapia w leczeniu chorób gruczołu tarczowego. Lekarze mający kontakt w pracy zawodowej z osobami chorującymi na nadczynność oraz niedoczynność tarczycy powinni edukować pacjentów odnośnie postępowania wspomagającego, jakim jest odpowiednio dobrana dieta do danej jednostki chorobowej. Uczelnie medyczne kształcą ponadto dietetyków, którzy dysponują gotowymi jadłospisami, co znaczenie ułatwia leczenie oraz pomaga walczyć z uciążliwymi objawami ze strony przewodu pokarmowego. Wreszcie, prawidłowo dobrana dieta poprawia samopoczucie pacjenta, przez co współpraca na linii lekarz-pacjent jest o wiele łatwiejsza i przynosi zauważalne efekty.

Artykuł pochodzi z http://www.czytelniamedyczna.pl/6190,dieta-w-chorobach-tarczycy.html